Afdeling Sociale Wetenschappen

Inleiding

In 1917 formuleerde Rudolf Steiner het concept van de driegeleding van het sociale organisme (kortweg: sociale driegeleding) als een baken om de sociale vraagstukken aan te pakken. Het sociale organisme wordt daarin beschouwd als een samenstelling van drie zelfstandige met elkaar in wisselwerking tredende gebieden. Bij elk ervan hoort telkens een van de idealen van de Franse Revolutie: een vrij geestesleven, een van broederschap uitgaande economie en daartussen een verbindend rechtsleven waarin alle burgers gelijke rechten hebben.

Meteen na de Eerste Wereldoorlog werd door Steiner gepoogd om de driegeleding in de praktijk te realiseren, maar de impuls doofde na een paar jaar uit, onder meer door externe weerstanden en door ontoereikend inzicht in de idee van de driegeleding bij de betrokkenen van het eerste uur.

In 1924 richtte Steiner in de schoot van de Algemene Antroposofische Vereniging de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap op aan het Goetheanum in Dornach (Zwitserland) met als doel het zelf doen en stimuleren van onderzoek op spirituele grondslag. De hogeschool wil de vereniging, de verschillende werkgebieden in de antroposofische beweging, maar ook de gehele samenleving van dienst zijn met de bevindingen van haar onderzoek. De hogeschool is intussen actief in tal van landen en bestaat uit een algemene en (momenteel) 10 vakgerichte afdelingen. De algemene afdeling biedt als inhoudelijke basis o.a. een meditatieve cyclus aan.

Ook in België zijn zowel de Antroposofische Vereniging als de hogeschool actief. Momenteel bestaan er van de hogeschool in België de volgende afdelingen:

• de algemene afdeling
• de pedagogische afdeling
• de afdeling beeldende kunsten in oprichting (groep OARTA)
• de afdeling “Schöne Wissenschaften”, hier “Belles Lettres” genoemd
• geregelde bijeenkomsten van de heilpedagogen en sociaaltherapeuten
• de medische afdeling in oprichting

Eind 2020 werd het initiatief genomen om een afdeling sociale wetenschappen op te richten.

Opdracht

Het geestes-, rechts- en economisch leven moeten zowel in hun eigenheid als in hun samenhang gezien worden om positieve maatschappelijke ontwikkelingen te bevorderen.

De afdeling voert daartoe onderzoek uit van maatschappelijke fenomenen, om inzicht te bekomen in een gezonde werking van de samenleving als organisme. In het centrum staat de mens als geestelijk wezen in ontwikkeling en als bouwer aan het sociale kunstwerk.

De wereld ligt in onze handen. Iedereen kan zich mee verantwoordelijk voelen, en uitgangspunt zijn voor vernieuwing om de samenleving steeds meer te doen beantwoorden aan de menselijke waardigheid. Hoe dit mogelijk kan worden in een sociale context, in het eigen leven, in wetenschap en cultuur, in de politiek en in de economie: dit is het werkveld van de afdeling.

Tot de waarden die we daarvoor centraal stellen behoren:

1. Vrijheid, diversiteit, transparantie;
2. Gelijkheid, empathie, vrede, rechtvaardigheid;
3. Solidariteit, duurzaamheid, ecologisch bewustzijn, verantwoordelijkheid.

De afdeling sociale wetenschappen wil onder andere bijdragen aan het verder doordenken en het bevorderen van de realisatie van de driegeleding van het sociale organisme. De verwerkelijking van de driegeleding is een proces dat nog steeds in het kiemstadium verkeert. Toch zijn er wereldwijd een aantal initiatieven waarin aspecten van de driegeleding gerealiseerd worden, zowel binnen als buiten de antroposofische beweging. Op kleinere of grotere schaal worden ook tendenzen zichtbaar die met haar idealen overeenkomen: in duurzame economie en eerlijke handel, in een democratisch rechtsleven, en in de bevrijding van het geestesleven van alle mogelijke dwang.

De afdeling is onder andere een forum voor de theoretische en praktische elementen van de driegeleding en de toetsing van realiteit aan ideaal. Ze onderzoekt de geestelijke wetmatigheden van het sociale op de drie niveaus van de maatschappij, met name het micro-, meso- en macroniveau.

1. Het microniveau is dat van het individu en de kleinste gezins- en andere samenlevingsvormen. Voor het individu komt het erop aan meester te worden over je eigen zielekrachten en hogere vermogens te ontwikkelen op het gebied van de geest, met name het imaginatieve, inspiratieve en intuïtieve bewustzijn.
2. Het mesoniveau is dat van de groep of organisatie: hoe kan je die zo vorm geven dat vrije, autonome mensen daarin gedijen en je als deelnemer het gevoel krijgt in de relatie, de samenwerking met elkaar, boven jezelf uitgetild te worden en elkaar te inspireren?
3. Op het macroniveau van de samenleving gaat het om de maatschappelijke inrichtingsprincipes die passen bij vrije individuen en de processen die zich tussen hen afspelen, met name in het behartigen van het algemeen belang en het bevorderen van de levenskwaliteit van elkeen en van allen samen.

Het beoefenen van de sociale kunst door studie, gesprek en praktijk is een ander proces dat de afdeling wil stimuleren. Wanneer men zich in groepen rond een vraag schaart en ieders waarnemingen, beelden en gedachten zo worden uitgesproken en verwerkt dat er iets nieuws ontstaat, noemt men dat sociale kunst. Deze is nodig omdat in het sociale leven elke situatie weer uniek is en daarom telkens om een eigen, bij de situatie passend, antwoord vraagt in een cultuur van samenwerking, open dialoog en tolerantie voor verscheidenheid.

Organisatie

De afdeling staat open voor leden van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap, leden van de Antroposofische Vereniging en voor alle geïnteresseerden in sociale ontwikkeling vanuit de antroposofie.

Er werden werkgroepen opgericht met verschillende thema’s naargelang de interesse en mogelijkheden tot verdieping, om de werkzaamheden gestructureerd en doeltreffend aan te pakken. Sinds de oprichting van de afdeling zijn er vier werkgroepen actief: geesteswetenschap en de sociale impuls van de antroposofie;  rechtsleven; driegeleding van het maatschappelijk organisme;  economie, geldwezen en eigendomsvraagstukken. Op elk moment kunnen bijkomende werkgroepen worden opgericht.

De werkgroepen staan in verbinding met de wereld om zich heen, tot uiting komend in de keuze van de onderzoeksprojecten.

 

Naast de inhoudelijke werkgroepen functioneren binnen de afdeling nog de volgende fora:

1. De plenaire vergadering, open voor alle deelnemers van de afdeling, heeft tot doel alle nuttige informatie uit te wisselen tussen de deelnemers, de werkgroepen en de initiatiefnemers van events en communicatie. Alle beslissingen omtrent de afdeling worden hier democratisch en transparant genomen.
2. Een coördinatorengroep, bestaande uit een viertal personen met een in de tijd beperkt mandaat, staat in voor het stimuleren en faciliteren van de werkgroepen en voor de contacten met de Antroposofische Vereniging in België en de afdeling sociale wetenschappen in Dornach.
3. Voor ad hoc opdrachten kunnen werkgroepen met een beperkte looptijd opgericht worden.

De afdeling zal als gemeenschap een bewust rechtsleven oefenen, en werken met ‘gedragen besluitvorming’ waar de samenwerkende individuen in een niet-hiërarchische, gelijkwaardige relatie tot elkaar staan.

De afdeling treedt in wisselwerking met de samenleving door het op een kwaliteitsvolle manier delen van haar onderzoeksresultaten en omgekeerd ook kennis te nemen van relevante maatschappelijke ontwikkelingen binnen haar werkterrein. Zij kan hiervoor ook samenwerken met andere groeperingen die zich op maatschappelijke vernieuwing richten.

De afdeling kan, indien mogelijk, ingaan op vragen naar het begeleiden en ondersteunen van sociaal vernieuwende initiatieven in alle geledingen van de maatschappij en op interne en externe vragen naar advies.

 

Bijlage:

De twee wetten

In het sociale organisme gelden twee wetten die door Rudolf Steiner eind 19^e , begin 20^ste eeuw werden geformuleerd:

1. De sociologische basiswet: Aan het begin van haar culturele status streeft de mensheid naar het ontstaan van sociale instellingen; het belang van de enkeling wordt vooreerst aan het belang van de instellingen opgeofferd; de verdere ontwikkeling leidt er evenwel toe dat de enkeling zich uit de belangen van de instellingen bevrijdt en tot een vrije ontplooiing van zijn behoeften en van zijn capaciteiten komt.

(in het artikel “Freiheit und Gesellschaft” in Magazin für Literatur nr. 67 Jaargang 29 en 30, 23 en 30 juli 1898, opgenomen in GA31)

2. De sociale hoofdwet: Het welzijn van een geheel van samenwerkende mensen is des te groter naarmate de enkeling minder aanspraak maakt op het resultaat van zijn prestaties, dat wil zeggen, naarmate hij meer daarvan aan zijn medewerkers afstaat en naarmate meer van zijn behoeften niet uit eigen prestaties maar door de prestaties van de anderen worden bevredigd.

(in het artikel “Geisteswissenschaft und Soziale Frage” in Lucifer-Gnosis nr. 30-32 1905/06, opgenomen in GA34)

Daarnaast formuleerde hij het sociaal oerfenomeen van de sociale wetenschap dat geldt wanneer twee mensen met elkaar in interactie treden. Meer informatie hierover is terug te vinden in voordracht 7 van 12/12/1918 in Bern in de cyclus “Die Grundforderung unserer Zeit in geänderter Zeitlage” opgenomen in GA 186.

 

Enkele referentiewerken:

• Sociale toekomst (Rudolf Steiner)
• Kernpunten van het sociale vraagstuk (Rudolf Steiner)
• Economie - De wereld als één economie (Rudolf Steiner)
• De sociale impuls van de antroposofie (Dieter Brüll)

Goedgekeurd door de plenaire vergadering op 11/12/2021.