Schenkingen en legaten

Schenkingen

Schenkgeld is “warm” geld. Van de drie richtingen die je aan geld kunt geven door te kopen, te lenen of te schenken, is het schenken de meest altruïstische vorm. Je schenkt weg wat van jou is en je vraagt er niets voor in de plaats.

Tegenover deze “leegte” die bij jezelf ontstaat, komt er echter een “volheid” bij de ontvanger. Hij krijgt mogelijkheden die hij voorheen niet had om iets te gaan ondernemen, om creatief te worden. En creativiteit houdt altijd een warmteproces in dat toekomst schept. Deze warmte zal vaak ook doorwerken op de schenker, zodat de aanvankelijke leegte al gauw een geheel andere invulling kan krijgen. Afhankelijk van de eigen financiële situatie kan men veel of weinig mogelijkheid hebben om te schenken. Maar onafhankelijk daarvan zou men kunnen spreken van een individuele schenk-cultuur: hoe sterk bouwt iemand het in zijn leven in, om geregeld iets te schenken?

Het is niet zo dat mensen met de grootste financiële vermogens automatisch ook de meest uitgesproken schenkcultuur hebben. Misschien werkt het hebben van geld in veel gevallen zelfs de omgekeerde tendens in de hand. Of en hoeveel men wegschenkt hangt met persoonlijke keuzes en gerichtheid samen, en vaak ook met de levensfase waarin men verkeert. Men kan ook spreken van een schenkcultuur van een land, een volk, een stad, een familie. Het blijkt dat burgers van verschillende landen een heel uiteenlopende bereidheid tot schenken kunnen hebben.

Wat zijn de kenmerken van een schenking?

De juridische bepaling houdt drie kenmerken in:

• De verrichting is gratis. Het betreft dus niet een terugbetaling van een schuld of de betaling van goederen en diensten. Aan de basis ligt de “animus donandi”, de intentie van vrijgevigheid.
• De verrichting is (in principe) definitief: ze gebeurt onmiddellijk en is onherroepelijk. Men kan over het weggeschonkene niet meer beschikken en het achteraf niet meer terugeisen, behalve in uitzonderlijke gevallen die in de wet zijn opgesomd. (zie verder)
• De begunstigde moet de schenking aanvaarden. Men kan niet iemand buiten zijn weten iets geven.

Welke soorten schenkingen kunnen we onderscheiden?

Schenking van onroerende goederen

Voor schenking van vastgoed is steeds een notariële akte noodzakelijk. Die akte moet worden geregistreerd en is daardoor automatisch onderworpen aan het registratierecht.

Schenking van geld of andere roerende waarden

Roerende goederen die worden weggeschonken zijn in de eerste plaats geld, maar het kunnen ook effecten, kunstwerken, juwelen enz. zijn. Roerende goederen kunnen geheel wettelijk worden geschonken, zonder schriftelijke vastlegging en zonder notaris. Hieronder valt de handgift (gift van hand tot hand) of een onrechtstreekse schenking via overschrijving (ook bankgift genaamd).

In dat geval is er geen registratie en zijn er geen registratierechten (ook schenkingsrechten genaamd) verschuldigd. Voor elke schenking van roerende waarden die toch om een of andere reden schriftelijk moet vastgelegd worden is een notariële akte nodig. In dat geval zijn de notariskosten en registratierechten te betalen zoals onder a). Zo is dit aan te bevelen indien men voorwaarden wil koppelen aan de schenking.

De handgift

Eenvoudiger dan een handgift kan het niet: roerende goederen die men wil geven worden zonder formaliteiten overhandigd van hand tot hand. Voor een vereniging geldt dat er geen administratieve machtiging vereist is voor het aanvaarden van een handgift en er zijn geen schenkingsrechten verschuldigd op een handgift. Wil men een bewijs van de gift, dan volstaat het dat de schenker de begunstigde per (liefst aangetekende) brief uitnodigt op een bepaalde datum. Er volgt na de handgift een (eveneens liefst aangetekende) brief van de begunstigde waarin hij de schenker bedankt, tevens het bewijs dat hij de handgift heeft aanvaard. Deze beide brieven (plus voor een geldbedrag de datum van afhaling of storting) volstaan als bewijs van de gift, zonder dat men kan spreken van een geschreven schenkingsovereenkomst. Het koppelen van voorwaarden aan een handgift is quasi onmogelijk. Een handgift van onroerende goederen is onmogelijk, aangezien de eigendomsoverdracht slechts mogelijk is met een notariële akte. Ook effecten (aandelen) op naam kunnen niet via handgift worden overgedragen.

De bankgift

Van een “onrechtstreekse schenking” of een “bankgift” is sprake wanneer een som geld wordt overgeschreven, zonder enige vermelding op de overschrijving. De werkwijze is identiek als bij een handgift. Een recente evolutie in de rechtsleer en de rechtspraak beschouwt een overschrijving als evenwaardig aan een handgift. Ze is bijgevolg eveneens niet onderworpen aan de vormvoorschriften van schenkingen, het is niet verplicht ze te registreren zoals een notariële schenkingsakte. Als er geen registratie gebeurt, kan er ook geen aanleiding zijn tot heffing van schenkingsrechten. Zowel de handgift als de onrechtstreekse handgift zijn vrij van schenkingsrechten op voorwaarde dat de schenker nog minstens drie jaar leeft.

Schenkingen op maat of onder last

Men kan zuiver en eenvoudig schenken, d.i. zonder aan de begiftigde bepaalde lasten of voorwaarden op te leggen. Maar in de praktijk wordt er vaak geschonken onder voorwaarden. Motieven van diverse aard verantwoorden in sommige gevallen het begeleiden van een schenking met welbepaalde modaliteiten. Zo wensen sommige schenkers een vruchtgebruik op weggeschonken goederen. Men weet namelijk niet wat de toekomst in petto heeft. Daarom is het moeilijk om zomaar afstand te doen van bezittingen tijdens zijn leven. Dat valt dus op te lossen door specifieke voorwaarden te koppelen aan de schenking. Ook kunt u een bepaalde “last” aan een schenking koppelen. Zo kunt u bepalen dat er u, gedurende een bepaalde periode of zolang u leeft, maandelijks of jaarlijks een bepaalde som wordt betaald. Belangrijk is dan om ervoor te zorgen dat die verplichting kan nagekomen worden.

Andere schenkvormen

Ook is een schenking mogelijk met (voor)behoud van het vruchtgebruik. De begiftigde ontvangt in dat geval het geschonken goed in blote eigendom. Het vruchtgebruik blijft levenslang bij de schenker. Pas bij zijn dood voegt het vruchtgebruik zich automatisch bij de blote eigendom zodat de begiftigde op dat ogenblik volle eigenaar wordt. U geeft dus de blote eigendom weg en houdt het vruchtgebruik, dus het recht om de inkomsten van iets op te strijken. Een formule, vooral geschikt voor onroerende goederen. Er bestaan ook vormen van onrechtstreekse schenkingen. Zo kan men bij het afsluiten van een levensverzekering een derde persoon begiftigen. Dit kan ook een vzw zijn.

Schenkingen en fiscus

Voor alle schenkingen opgemaakt bij de notaris in een authentieke akte is de betaling van registratierechten (=schenkingsrechten) verplicht, want alle aktes opgemaakt door de notaris zijn verplicht registreerbaar en dus onderworpen aan registratierechten. Deze verschillen afhankelijk van het gewest waar de schenker op het ogenblik van de schenking zijn fiscale woonplaats heeft. In Vlaanderen is bv. het vast tarief voor schenkingen aan vzw’s 8,8%, te betalen door de begunstigde. Bovenvermelde verplichtingen gelden niet voor een handgift of bankgift.

Wanneer een vzw een schenking ontvangt is hiervoor in bepaalde gevallen een administratieve machtiging van het Ministerie van Justitie (Bestuur van giften en legaten) vereist, namelijk vanaf het limietbedrag van € 1.000.000,00.

Informatie

Voor bijkomende inlichtingen over schenkingstechnieken kunt u ook steeds (gratis) terecht bij uw notaris.

Een brochure “schenkingen” is op eenvoudige vraag te verkrijgen bij de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat (http://www.notaris.be). Zowel de Antroposofische Vereniging in België als Mercurius Fonds voor de antroposofie zijn vzw’s die zonder overheidssubsidies werken en voor hun werking in dienst van de antroposofie geheel afhankelijk zijn van ledenbijdragen, schenkingen en leningen.

Voor meer specifieke vragen omtrent schenken of legateren aan een van beide organisaties kunt u terecht op:

info(at)antroposofie.be – 09 233 54 58

Het Legaat

Het ogenblik waarop men zich afvraagt of het geen tijd wordt een testament te maken, zal bij de een eerder, bij de ander later en bij sommigen helaas niet komen. Dit laatste is niet erg wanneer men niets heeft om na te laten, maar dikwijls is dat wél het geval en er kunnen dan (meestal wettelijke) regelingen worden getroffen die men veelal niet had bedoeld. Aan de drempel van de dood legt elke mens meerdere hulsels af. Dit is niet enkel het fysieke lichaam maar ook het lichaam van de gewoontes, voorstellingen, wensen en verwachtingen. Zo ook moet elkeen zijn “vermogen” achterlaten.

Welke mogelijkheden heeft elk mens om zijn laatste wil tot uitdrukking te brengen zodat dit “vermogen” kan worden achtergelaten in de geest waarin geleefd werd? Een testament drukt uit hoe een individu zijn verbondenheid met familie en/of sociale omgeving beleeft. Testamenten zijn dan ook zoals het individu: hoogst persoonlijk! De laatste wil die in een testament tot uitdrukking komt, kan een kiem bevatten voor toekomstig leven en activiteit. De vraag is daarom belangrijk hoe vrij of exact deze wilsintentie wordt uitgedrukt in het testament.

Tegelijk kan een testament ook een terugblik geven op een leven. Verbondenheid met mensen en/of initiatieven kan worden uitgedrukt en kan leiden tot specifieke wilsintenties die daardoor het verleden met de toekomst verbinden. De uitdrukking van de laatste wil geeft de kans om het einde van het leven de kwaliteit van een nieuw begin mee te geven!

Waarom zou ik een testament maken?

Spreken we over de dood en andere aanverwante thema’s, dan doorbreken we eigenlijk een taboe. De dood schrikt ons af, wordt weggestopt, is een gebeuren waaraan we het liefst niet denken en dat we voor ons uitschuiven of verdringen. Toch is het vaak aanleiding tot strijd en ruzie, levenslange wonden tussen familieleden wegens onzorgvuldigheid of onduidelijkheden die dan meestal via juridische weg moeten uitgeklaard worden. We weten allen dat er een wettelijke bescherming is van de nakomelingen en de partner, maar indien die er niet zijn komen ouders, zussen en broers of verdere verwanten in aanmerking voor het opeisen van de erfenis. Tenslotte zal bij gebrek aan familie de staat aanspraak maken op het vermogen. Door een testament kunt u ervoor zorgen dat uw geld of vermogen na uw dood aan deze mensen of initiatieven ten goede komt die u nauw aan het hart liggen. U bent vrij om naast de wettelijke erfgenamen en het wettelijk erfdeel waarop ze recht hebben ook anderen aan te duiden. Door een testament beslist u zelf welk doel u geeft aan uw vermogen, welke projecten u wilt steunen en helpen.

Wat is een testament?

Een testament is een “steeds herroepbare akte, waarbij de erflater voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn, over het geheel of een deel van zijn goederen beschikt”. De erflater kan voor het geheel (algemeen legaat) of voor een gedeelte (bijzonder legaat) van zijn goederen een regeling treffen. Een testament kan steeds herroepen of gewijzigd worden of er kan zelfs een geheel nieuw testament opgesteld worden. Iedereen die gezond van geest is, door de wet niet onbekwaam verklaard en ouder is dan 16 jaar kan een testament opstellen.

Hoe stel ik een testament op?

Er zijn twee mogelijkheden: het notarieel testament of het eigenhandig geschreven testament. In het eerste geval dicteert de erflater het aan de notaris die er een akte van maakt, het voorleest en laat ondertekenen door de erflater en twee getuigen. De notaris zal dan verder zorgen voor inschrijving van het testament in het Centraal Register van Testamenten (CRT). In het tweede geval wordt het testament volledig zelf geschreven, gedateerd en ondertekend. Het staat de erflater vrij om dit testament bij te houden of te overhandigen aan een vertrouwenspersoon. Noodzakelijk is wel dat het testament bij overlijden wordt aangeboden aan een notaris voor uitvoering. Werden er in de loop van het leven meerdere documenten opgemaakt, dan is het de jongste versie, het laatst gedateerde document dat geldt. Wil de erflater zekerheid van uitvoering van het testament, dan is het aangeraden om het via een notaris te laten inschrijven in het C.R.T. Daarin worden alle gegevens van notariële en eigenhandig geschreven testamenten bijgehouden. In dit register worden de identiteit van de testamentmaker, de naam van de notaris en de datum opgenomen. Uiteraard blijft de inhoud van het testament geheim zolang de erflater leeft; ook kan men niet te weten komen of iemand al dan niet een testament gemaakt heeft. Na het overlijden zal het C.R.T., mits voorlegging van een overlijdensakte, meedelen of er al dan niet een testament bestaat. Registratie zal eveneens plaatsvinden ingeval van gedeeltelijke of volledige herroeping of nadat wijzigingen werden aangebracht aan een vroeger geregistreerd testament.

Nalaten aan een vereniging

Algemeen

Als u (een deel van) uw bezit nalaat aan een vereniging bezorgt u een organisatie of instelling mogelijkheden voor de toekomst. In een geldig opgemaakt testament (zie hierboven) kan een vereniging als begunstigde worden aangesteld en kan een legaat worden toegewezen aan een instelling of organisatie die u wenst te steunen. In het testament wordt dan aangeduid welk geldbedrag en/of welke goederen worden geschonken.

Wettelijke bescherming

De wetgever voorziet in een bescherming van de echtgenoot en de nakomelingen. Ze hebben steeds recht op een gedeelte van de erfenis. Dit gedeelte kan niet via testament worden weggeschonken maar blijft voorbehouden voor de erfgenamen. Daarnaast is er het beschikbaar gedeelte. Daarover kan men vrij beschikken. Elkeen kan dus vrij aanduiden welke persoon of welke vereniging dit gedeelte van de nalatenschap na het overlijden ontvangt.

Successierechten

Verenigingen zonder winstoogmerk (vzw’s) genieten van een verlaagd tarief. Dit bedraagt 8,8%. Dit is zeer gunstig. Ter vergelijking: het heffingspercentage voor erfenissen tussen broers en zussen varieert van 30% tot 65%, afhankelijk van het bedrag van het erfdeel.

Het duolegaat

Het duolegaat is een zeer interessante formule. De notaris is hierbij wel de best geplaatste persoon om uitleg te geven over de werkwijze, om de hoogte van de heffingen te berekenen en de diverse mogelijkheden voor te stellen. Een duolegaat vraagt trouwens ook de opmaak van een testament. Het testament wordt opgesteld ten voordele van één of meerdere personen (familie of vrienden) alsook tegelijk ten voordele van een vereniging (vzw) die de successierechten van de andere erfgenamen betaalt. Het grote voordeel van dit “duolegaat” is de mogelijkheid om een exact bedrag te legateren aan familie vrij van successierechten waarbij de vzw het saldo ontvangt en alle verschuldigde successierechten voor haar rekening neemt.

Informatie

Een informatiebrochure “erven” en een informatiebrochure “successierechten” is uitgegeven door de Koninklijke Federatie Van het Belgisch Notariaat. Ze is verkrijgbaar op eenvoudige vraag via www.notaris.be. Zowel de Antroposofische Vereniging in België als Mercurius Fonds voor de antroposofie zijn vzw’s die zonder overheidssubsidies werken en voor hun werking in dienst van de antroposofie geheel afhankelijk zijn van ledenbijdragen, schenkingen en leningen.

Voor meer specifieke vragen omtrent schenken of legateren aan een van beide organisaties kunt u terecht op:

info(at)antroposofie.be – 09 233 54 58